ในวันสารทไทย หรือวันแรม 15 ค่ำ เดือน 10 ชาวเพชรบูรณ์จะร่วมใจกันอัญเชิญ "พระพุทธมหาธรรมราชา" พระคู่บ้านคู่เมืองเพชรบูรณ์ มาประกอบพิธีดำน้ำซึ่งสืบทอดกันมาเป็นประจำทุกปี โดยมีพ่อเมืองหรือผู้ว่าราชการจังหวัดเพชรบูรณ์เป็นผู้ทำหน้าที่อัญเชิญองค์พระลงดำน้ำ

            ประเพณีอุ้มพระดำน้ำเป็นวัฒนธรรมความเชื่อของชาวเพชรบูรณ์ ซึ่งมีความเชื่อว่าการอุ้มพระดำน้ำจะทำให้ฝนตกต้องตามฤดูกาล ข้าวปลาอาหารอุดมสมบูรณ์ พืชผลทางการเกษตรจะงอกงามให้ผลผลิตดี ความเชื่อเหล่านี้ส่งผลให้เกิดเป็นประเพณีที่ชาวเพชรบูรณ์สืบทอดปฏบัติกันมาจากรุ่นสู่รุ่น และเป็นประเพณีสำคัญของจังหวัดเพชรบูรณ์เพียงแห่งเดียวในประเทศไทย

            เมื่อมีความเชื่อก็มักจะมีตำนานหรือเรื่องเล่ามาควบคู่กัน สำหรับประเพณีอุ้มพระดำน้ำก็มีตำนานเรื่องเล่าเช่นกัน ซึ่งคนรุ่นเก่าเล่าสืบต่อกันมาว่าเมื่อประมาณ 400 ปีมาแล้ว มีชาวบ้านกลุ่มหนึ่งออกหาปลาในแม่น้ำป่าสัก และเกิดเหตุการณ์ประหลาดขึ้นที่บริเวณวังมะขามแฟบ โดยสายน้ำที่ไหลเชี่ยวในบริเวณนั้นได้เกิดหยุดนิ่ง พร้อมกับมีพระพุทธรูปองค์หนึ่งลอยขึ้นมาเหนือน้ำ แสดงอาการดำผุดดำว่ายอย่างน่าอัศจรรย์ ชาวบ้านคนหนึ่งในกลุ่มจึงลงไปอัญเชิญขึ้นมาประดิษฐานที่วัดไตรภูมิ

            จากนั้นในวันแรม 15 ค่ำ เดือน 10 พระพุทธรูปองค์นี้ก็ได้หายไปอย่างไร้ร่องรอย จนมีชาวบ้านมาพบอยู่ในจุดเดิม โดยแสดงอาการดำผุดดำว่ายเหมือนเมื่อครั้งแรก ชาวบ้านจึงได้อัญเชิญขึ้นมาประดิษฐานที่วัดไตรภูมิอีกครั้ง พร้อมร่วมกันถวายนามว่า "พระพุทธมหาธรรมราชา" 

            ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา เจ้าเมืองเพชรบูรณ์จึงทำการอัญเชิญองค์พระไปประกอบพิธีอุ้มพระดำน้ำเป็นประจำในวันแรม 15 ค่ำ เดือน 10 เพื่อป้องกันองค์พระหนีไปดำน้ำเองอีก ประเพณีนี้จึงได้สืบทอดกันมาเรื่อยๆ ทุกปี

            พระพุทธมหาธรรมราชา เป็นพระพุทธรูปปางสมาธิ ศิลปะลพบุรี หล่อด้วยสำริด ขนาดหน้าตักกว้าง 13 นิ้ว สูง 18 นิ้ว มีพุทธลักษณะแบบพระพักตร์กว้างเป็นทรงเหลี่ยม พระโอษฐ์หนา สวมเทริดและกระบังหน้าบนพระเศียร สวมเครื่องประดับงดงาม ประทับนั่งขัดสมาธิราบ มีผู้สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในสมัยลพบุรีซึ่งมีความสัมพันธ์คาบเกี่ยวกับสมัยสุโขทัยด้วย

           พิธีดำน้ำจะมีการแห่เรือพาองค์พระไปยังปะรำพิธีกลางน้ำ และจะอุ้มองค์พระดำน้ำเพียง 2 ทิศ คือ ทิศเหนือหันหน้าทวนน้ำ และทิศใต้หันหน้าตามน้ำ โดยจะดำน้ำทิศละ 3 ครั้ง เมื่อเสร็จพิธีเรียบร้อย ชาวบ้านก็จะมีการละเล่น เช่น การแข่งขันพายเรือทวนน้ำ การโยนข้าวต้มลูกโยนให้ผู้มาร่วมพิธี เป็นต้น 

            สำหรับในปีพ.ศ. 2558 นี้ จะมีการจัดงานประเพณีอุ้มพระดำน้ำขึ้นในวันที่ 11 - 15 ตุลาคม ณ บริเวณพุทธอุทยานเพชบุระ วัดไตรภูมิ และวัดโบสถ์ชนะมาร ซึ่งผู้ที่สนใจสามารถเดินทางไปร่วมชมได้ค่ะ