หากพูดถึงงานประณีตศิลป์ของไทย จะนึกถึงอะไรกันบ้างคะ บางคนอาจนึกถึงบรรดาเครื่องเงิน เครื่องทอง หรือเครื่องถนิมพิมพาภรณ์ทั้งหลาย แต่วันนี้เราจะพาไปรู้จักกับงานประณีตศิลป์อีกอย่างหนึ่งค่ะ เป็นงานที่เต็มไปด้วยเอกลักษณ์งดงาม และประณีตมากๆ เลยล่ะค่ะ นั่นก็คือ หัวโขนค่ะ

                 หัวโขน ถือเป็นงานประณีตศิลป์ชั้นสูงของไทยค่ะ ใช้สวมเวลาแสดงโขน โดยจะใช้บทละครเรื่องรามเกียรติ์ค่ะ ซึ่งในอดีตนั้น การแสดงโขนมักจะมีเฉพาะในราชสำนักเท่านั้นนะคะ การทำโขนแต่ละชิ้นต้องใช้ผู้ที่มีความรู้ และความชำนาญในเชิงช่างหลายสาขาค่ะ เช่น ช่างหุ่น ช่างปั้น ช่างแกะสลัก ช่างกลึง ช่างรัก และช่างเขียนค่ะ ซึ่งกว่าจะออกมาเป็นหัวโขนได้นั้นไม่ง่ายเลยนะคะ วันนี้เรามีขั้นตอนการทำหัวโขนแบบคร่าวๆ มาฝากค่ะ ไปดูกันนะคะว่ามีขั้นตอนอะไรบ้าง

1. ปั้นหุ่น

                 การปั้นหุ่นก็คือการสร้างตัวแบบค่ะ ก่อนอื่นต้องเลือกก่อนค่ะว่าจะทำหัวโขนแบบไหน เช่น หัวโขนของพระ นาง ยักษ์ หรือลิง เป็นต้นค่ะ จากนั้นก็เตรียมดินเหนียวมานวดให้ได้ที่ แล้วนำไปปั้นเป็นหุ่นแบบที่ต้องการ หล่อด้วยปูนปลาสเตอร์อีกที เพื่อความคงทนค่ะ

2. พอกหุ่น และผ่าหุ่น

                 เมื่อได้หุ่นแบบแล้ว ต้องนำมาพอกด้วยแป้งเปียก แปะด้วยกระดาษสาชิ้นเล็กๆ ให้รอบหุ่นค่ะ โดยแปะทับหลายชั้นจนหนาพอสมควร นำไปผึ่งแดดให้แห้งสนิท แล้วผ่าออกมาจากหุ่นแบบ จากนั้นเย็บด้วยลวดเล็กๆ แปะกระดาษสาปิดรอยลวดอีกที ตอนนี้ก็ได้หุ่นกระดาษที่พร้อมจะแต่งหน้าแล้วค่ะ

3. แต่งหน้าหุ่น ติดลวดลาย และทำเครื่องประกอบ

                 นำหุ่นกระดาษมาแต่งหน้า เพื่อเน้นสัดส่วนบนใบหน้าให้นูนเด่นขึ้น โดยใช้รักปั้นทับตามรูปหน้า คิ้ว จมูก ริมฝีปาก แล้วปิดทับด้วยกระดาษสา ขัดให้เรียบด้วยกระดาษทรายอีกทีค่ะ จากนั้นจะมีการปั้นลวดลายต่างๆ ตามแต่ละแบบค่ะ ตัวลวดลายมักจะปั้นด้วยรัก หรือใช้หนังวัวที่สลักลายอย่างงดงาม และจะต้องติดเครื่องประกอบ เช่น ตา ฟัน เขี้ยว งา เพื่อความสมบูรณ์ของใบหน้าหุ่นค่ะ เครื่องประกอบเหล่านี้มักจะทำด้วยเปลือกหอยมุกนะคะ

4. ปิดทอง และติดพลอย

                 หลังจากแต่งหน้าแต่งลายเรียบร้อยแล้ว จะต้องนำมาปิดทองคำเปลวทับรักที่ปั้นไว้ค่ะ และบางแบบอาจจะปิดทองทั้งใบหน้า ขึ้นอยู่กับใบหน้าของหัวโขนแต่ละแบบ จากนั้นก็นำมาติดพลอยประดับตกแต่งอีกทีค่ะ 

5. ลงสี และเขียนลวดลาย

                 ขั้นตอนสุดท้ายนี้สำคัญที่สุดค่ะ ต้องนำมาลงสี เพื่อเพิ่มความชัดเจนของใบหน้า เมื่อลงสีแล้วก็จะต้องมีการเขียนลายเส้นทับในส่วนของเส้นคิ้ว เส้นตา เส้นปาก จึงจะกลายเป็นหัวโขนที่สมบูรณ์ค่ะ

                 เห็นไหมคะว่าไม่ง่ายเลย ต้องอาศัยช่างที่ชำนาญเฉพาะทางค่ะ จึงจะทำออกมาได้งดงามสมบูรณ์แบบ ในปัจจุบันนี้ หัวโขนเป็นงานประณีตศิลป์ที่มีเอกลักษณ์อย่างหนึ่งของไทยค่ะ ควรค่าแก่การอนุรักษ์อย่างยิ่ง