วันพืชมงคลของทุกปีถือว่าเป็นวันที่มีความสำคัญอย่างยิ่งของเกษตรกรไทย ผู้เป็นกระดูกสันหลังของชาติ เป็นการส่งสัญญาณให้บรรดาผู้ที่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมได้รู้ว่า วันเวลาเริ่มต้นการไถหว่านในปีการผลิตใหม่นี้มาถึงแล้ว

          พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเป็นพิธีการเพื่อความเป็นศิริมงคลและบำรุงขวัญเกษตรกร กำหนดให้จัดขึ้นในเดือนหกของทุกปี โดยเรียกวันแรกนาขวัญนี้ว่า วันพืชมงคล

          โดยพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเป็นพระราชพิธี 2 พิธี รวมกัน คือ พระราชพิธีพืชมงคล เป็นพิธีพุทธซึ่งมีขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กับ พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ หรือ พิธีแรกนา เป็นพิธีพราหมณ์ที่กระทำสืบเนื่องมาตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัย ทั้งสองพิธีเป็นพิธีต่อเนื่องกันสองวัน จึงมีชื่อเรียกรวมกันว่า "พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ"

พระราชพิธีพืชมงคล

          พระราชพิธีพืชมงคลกระทำในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวัง เป็นพิธีทำขวัญเมล็ดพืชพันธุ์ต่าง ๆ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงอธิษฐานเพื่อความอุดมสมบูรณ์ของพืชพันธุ์ธัญญาหาร โดยพืชพันธุ์ธัญญาหารที่นำเข้าพิธีพืชมงคลนั้น เป็นข้าวพันธุ์ดีที่โปรดให้ปลูกในสวนจิตรลดา พันธุ์ข้าวพระราชทานนี้ จะใช้หว่านในพิธีแรกนาส่วนหนึ่ง ส่วนที่เหลือจะบรรจุซอง แล้วส่งไปแจกจ่ายแก่ชาวนาและประชาชนในจังหวัดต่าง ๆ

พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ

          พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเป็นพิธีพราหมณ์ ณ ท้องสนามหลวง เป็นพิธีเริ่มต้นการไถนาเพื่อหว่านเมล็ดข้าว พระยาแรกนาจะตั้งสัตยาธิษฐานหยิบผ้านุ่งที่วางเรียงบนโตกมีผ้าคลุมเอาไว้ โดยผ้านุ่งที่หยิบนั้น เป็นผ้าลายจำนวน 3 ผืน ได้แก่ ผ้า 4 คืบ 5 คืบ และ 6 คืบ

• ถ้าหยิบได้ผ้า 4 คืบ  พยากรณ์ว่า น้ำจะมาก นาในที่ดอนจะได้ผลบริบูรณ์ดี นาในที่ลุ่มจะเสียหายบ้าง ได้ผลไม่เต็มที่
• ถ้าหยิบได้ผ้า 5 คืบ  พยากรณ์ว่า น้ำสำหรับปีนั้นจะมีปริมาณพอดี ข้าวกล้าในนาจะได้ผลบริบูรณ์และผลาหาร มังษาหาร จะอุดมสมบูรณ์ดี
• ถ้าหยิบได้ผ้า 6 คืบ  พยากรณ์ว่า น้ำจะน้อย นาในที่ลุ่มจะได้ผลบริบูณ์ดี แต่นาในที่ดอนอาจจะเสียหายบ้าง ไม่ได้ผลเต็มที่
  
  สำหรับของกิน 7 สิ่ง ที่ตั้งเลี้ยงพระโค คือ ข้าวเปลือก ข้าวโพด ถั่วเขียว งา เหล้า น้ำ และหญ้า ถ้าพระโคกินสิ่งใด ก็มีคำทำนายไปตามนั้น คือ
• ข้าวหรือข้าวโพด  พยากรณ์ว่า ธัญญาหาร ผลาหาร จะบริบูรณ์ดี
• ถั่วหรืองา  พยากรณ์ว่า ผลาหาร ภักษาหาร จะอุดมสมบูรณ์ดี
• น้ำหรือหญ้า  พยากรณ์ว่า น้ำท่าจะบริบูรณ์พอควร พร้อมด้วยธัญญาหาร ผลาหาร ภักษาหาร มังษาหาร อุดมสมบูรณ์ดี
• เหล้า  พยากรณ์ว่า การคมนาคมสะดวกยิ่งขึ้น การค้าขายกับต่างประเทศดีขึ้น ทำให้เศรษฐกิจเจริญรุ่งเรือง

          ในฐานะที่ไทยเราเป็นประเทศเกษตรกรรม วันพืชมงคลจึงเป็นอีกหนึ่งวันสำคัญของชาติ เนื่องจาก ข้าวเป็นอาหารหลักที่ใช้เลี้ยงชีวิตคนไทยทั้งประเทศ ซึ่งพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญในวันพืชมงคลนี้ จะช่วยสร้างกำลังใจให้กับชาวนาและเกษตรกรไทย ให้มีกำลังแรงกาย กำลังใจ มีจิตใจที่เข้มแข็ง มีความเชื่อมั่นต่อผลผลิตที่จะเจริญงอกงามในอนาคต เกิดความภาคภูมิใจในอาชีพของตนเอง ประกอบอาชีพเกษตรกรรมได้อย่างยั่งยืน สร้างความมั่นคงและมั่งคั่งให้กับประเทศตลอดไป