สถาปัตยกรรมที่เรียกกันว่าปราสาทขอม ซึ่งหลาย ๆ คนอาจจะรู้จัก คุ้นเคย หรือเคยไปเที่ยวชมกันมาบ้างแล้ว จัดเป็นสถาปัตยกรรมที่มีเอกลักษณ์ชัดเจน และเป็นศาสนสถานในศาสนาพราหมณ์ โดยส่วนใหญ่สร้างขึ้นในอาณาจักรเขมรหรือประเทศกัมพูชา แต่ก็สามารถพบเห็นได้ในแถบอีสานใต้ของไทยเราด้วยค่ะ

          หลายคนอาจจะสงสัยว่าปราสาทขอมเข้ามาอยู่ในพื้นที่แถบอีสานใต้ของประเทศไทยเราได้อย่างไร คำตอบที่ชัดเจนที่สุดก็คือการเข้ามาพร้อมกับอารยธรรมขอมหรือเขมรที่มีการติดต่อข้องเกี่ยวกับคนไทย โดยเฉพาะในแถบภาคอีสานตอนใต้ ซึ่งเป็นพื้นที่ที่จัดว่าใกล้กับอาณาจักรเขมรในยุคสมัยนั้นค่ะ เมื่อมีการติดต่อสื่อสารกัน ไม่ว่าจะเพื่อจุดประสงค์ใดก็ตาม การติดต่อกันนั้นย่อมส่งผลให้เกิดการซึมซับและเผยแพร่วัฒนธรรมขอมเข้ามายังดินแดนไทยด้วย รวมทั้งอาจมีความเกี่ยวพันกับประเด็นการแผ่อำนาจทางการเมืองจากอาณาจักรขอมเข้ามายังดินแดนไทยอีกด้วยค่ะ

          ปราสาทขอมเป็นศาสนสถานในศาสนาพราหมณ์ มีทั้งลัทธิไศวนิกายที่นับถือบูชาพระศิวะ และไวษณพนิกายที่นับถือบูชาพระวิษณุค่ะ และยังมีปราสาทขอมบางส่วนที่แปรเปลี่ยนไปเป็นศาสนาพุทธมหายานด้วย แต่โดยรวมแล้วรูปทรงส่วนใหญ่ของปราสาทขอมแต่ละที่จะมีความคล้ายคลึงกันค่ะ โดยจะมีปราสาทประธานซึ่งเป็นส่วนที่สำคัญที่สุด และจะมีปราสาทบริวาร พระระเบียง และส่วนประดับตกแต่งอื่น ๆ เช่น ทับหลัง ภาพสลัก เสา รวมทั้งบันไดนาค ซึ่งปราสาทขอมส่วนมากจะนิยมประดับรูปนาคตามคติที่เคารพนับถือพญานาคกันนั่นเองค่ะ

          โดยคติที่ว่านี้ก็ได้ส่งผลมาถึงคนไทยด้วย เห็นได้ง่าย ๆ จากความเชื่อเรื่องบั้งไฟพญานาคในแม่น้ำโขง รวมถึงการจัดงานประเพณีบั้งไฟพญานาค ซึ่งสอดคล้องกับการมีคติความเชื่อในเรื่องบูชาพญานาคเช่นเดียวกับชาวเขมรค่ะ

          สำหรับปราสาทขอมในไทยก็มีอยู่จำนวนมากนะคะ ส่วนใหญ่จะพบทางภาคอีสานใต้ ปราสาทที่สำคัญและหลายคนน่าจะรู้จัก เช่น ปราสาทหินพนมรุ้ง ปราสาทเมืองต่ำ จ.บุรีรัมย์ ปราสาทหินพิมาย ปราสาทพนมวัน จ.นครราชสีมา กลุ่มปราสาทตาเมือน ปราสาทศรีขรภูมิ จ.สุรินทร์ ปราสาทสระกำแพงใหญ่ ปราสาทสระกำแพงน้อย จ.ศรีสะเกษ ส่วนที่พบในภาคอื่น ๆ เช่น ปราสาทเมืองสิงห์ จ.กาญจนบุรี พระปรางค์สามยอด จ.ลพบุรี วัดไชยวัฒนาราม จ.อยุธยา วัดพระพายหลวง จ.สุโขทัย ที่มีเค้าความเป็นปราสาทขอมติดมาด้วยค่ะ

          ปราสาทขอมที่ยังเหลือให้เราได้เห็นกันในปัจจุบัน เป็นเพราะส่วนใหญ่จะสร้างขึ้นจากอิฐ หินทราย รวมทั้งศิลาแลง ซึ่งล้วนแต่เป็นถาวรวัตถุ ถึงจะมีหักพังไปบ้างในบางส่วน แต่อย่างน้อยก็ยังมีอีกหลายส่วนที่ยังคงสภาพเดิมอยู่ค่ะ สิ่งนี้จัดเป็นภูมิปัญญาโบราณที่เป็นประโยชน์ต่อคนปัจจุบันนะคะ