หากพูดถึงนางนพมาศ หลายคนคงนึกถึงประเพณีลอยกระทงและการประกวดสาวสวยที่เรียกกันว่า "นางนพมาศ" แต่น้อยคนที่จะรู้ว่านางนพมาศนั้นคือใคร มีตัวตนอยู่จริงหรือไม่ ดังนั้นวันนี้เราจะพาทุกคนไปรู้จักนางนพมาศผ่านตำนานที่เล่าต่อกันมาค่ะ
"นางนพมาศ" มีอีกชื่อหนึ่งว่า "เรวดีนพมาศ" เกิดในรัชกาลพญาเลอไทในสมัยสุโขทัย นางนพมาศเป็นธิดาของนางเรวดีและพระศรีมโหสถซึ่งเป็นพราหมณ์ปุโรหิตในสมัยพญาเลอไท นางนพมาศจัดว่าเป็นหญิงที่มีความงดงาม ได้รับการอบรมจากบิดา มีความรู้ทางอักษรศาสตร์ ศาสนา การช่าง ตลอดจนการขับร้องดนตรี
ต่อมานางนพมาศก็ได้ถวายตัวเข้ารับราชการในสมัยของพญาลิไทหรือพระร่วง นางเป็นที่โปรดปรานจนได้เลื่อนขึ้นเป็นสนมเอกในตำแหน่ง "ท้าวศรีจุฬาลักษณ์" และด้วยสติปัญญาที่ชาญฉลาดทำให้นางได้รับสมญานามว่า "กวีหญิงคนแรกของไทย"
คุณงามความดีครั้งสำคัญที่ทำให้นางนพมาศกลายเป็นที่โปรดปรานมีด้วยกัน 3 ครั้ง คือ
ครั้งที่ 1 นางได้คิดประดิษฐ์กระทงลอยรูปดอกบัว มีนกเกาะ และประดับประดาด้วยดอกไม้ต่างๆ เพื่อใช้ในพระราชพิธีจองเปรียงลอยพระประทีปหรืองานลอยกระทงนั่นเอง ซึ่งกระทงของนางมีความสวยงามโดดเด่นจนกลายเป็นที่โปรดปราน
ครั้งที่ 2 นางได้คิดประดิษฐ์พานหมากสองชั้นร้อยด้วยดอกไม้สวยงาม เพื่อใช้ในพิธีชุมนุมข้าราชการจากหัวเมืองต่างๆ และพานหมากของนางได้กลายเป็นต้นแบบของพานขันหมากงานแต่งงานที่ใช้กันในปัจจุบัน
ครั้งที่ 3 นางได้คิดประดิษฐ์พนมดอกไม้หรือพุ่มดอกไม้ เพื่อใช้ในการบูชาพระรัตนตรัย โดยเฉพาะพิธีสำคัญทางพุทธศาสนา เช่น พิธีเข้าพรรษา
นอกจากนี้ นางนพมาศยังได้เขียนตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ขึ้นเพื่อเป็นหลักประพฤติในการเข้ารับราชการของนางสนมกำนัลทั้งหลายอีกด้วย สำหรับหนังสือตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์นี้แต่งด้วยร้อยแก้วและมีกลอนดอกสร้อยแทรกอยู่ ทำให้มีนักวิชาการสันนิษฐานว่าหนังสือเล่มนี้น่าจะแต่งขึ้นใหม่ในสมัยรัตนโกสินทร์มากกว่าที่จะเป็นต้นฉบับเดิมที่แต่งขึ้นในสมัยสุโขทัย เนื่องจากภาษาที่ใช้มีความแตกต่างจากสมัยสุโขทัย และเรื่องนี้ก็ยังคงเป็นเรื่องราวที่นักวิชาการหลายคนให้ความสนใจในการศึกษาหาข้อเท็จจริง รวมทั้งตำนานของนางนพมาศก็ยังคงเป็นข้อศึกษาที่น่าสนใจของเหล่านักวิชาการเช่นเดียวกัน