วันออกพรรษา เป็นวันที่สิ้นสุดระยะเวลาการจำพรรษา 3 เดือนของพระสงฆ์ เรียกอีกอย่างว่า "วันปวารณา" หรือ "วันมหาปวารณา" โดยจะตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 ของทุกปี ในวันออกพรรษาจะมีพิธีทำสังฆกรรมใหญ่ของพระสงฆ์ คือการทำปวารณากรรม ซึ่งเป็นการเปิดโอกาสให้พระสงฆ์ได้ว่ากล่าวตักเตือนกันด้วยเมตตาจิต เพราะในระหว่างเข้าพรรษาพระสงฆ์จะได้เห็นข้อบกพร่องของกันและกันแล้ว

            สำหรับพุทธศาสนิกชนก็จะมีการทำบุญตักบาตร ถือศีล ฟังพระธรรมเทศนาที่วัด รวมทั้งตักบาตรเทโวโรหณะในวันถัดจากวันออกพรรษา 1 วันด้วย ซึ่งการตักบาตรเทโวจัดเป็นประเพณีสำคัญที่เกี่ยวข้องกับวันออกพรรษา จะจัดขึ้นถัดจากวันออกพรรษา 1 วัน ตรงกับวันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 ของทุกปี โดยคำว่า "เทโว" หรือ "เทโวโรหณะ" มีความหมายว่า "การหยั่งลงจากเทวโลก" จึงเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า "ตักบาตรดาวดึงส์" ซึ่งสอดคล้องกับเรื่องราวในพุทธประวัติของพระพุทธเจ้า ส่วนอาหารที่นิยมนำไปตักบาตรเทโวก็คือ ข้าวต้มมัด และข้าวต้มลูกโยน

            ประเพณีตักบาตรเทโวมีความเป็นมาที่ปรากฏอยู่ในตำนานเกี่ยวกับพุทธประวัติของพระพุทธเจ้า ดังนี้

            ในสมัยพุทธกาล หลังจากที่พระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้แล้ว พระองค์ก็ได้เสด็จขึ้นไปโปรดพระพุทธมารดาบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ โดยทรงจำพรรษาอยู่บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์เป็นเวลา 3 เดือน จนกระทั่งถึงวันออกพรรษา พระองค์จึงได้เสด็จกลับลงมายังโลกมนุษย์ โดยมีชาวบ้านพุทธศาสนิกชนผู้มีความศรัทธาเลื่อมใสพร้อมใจกันไปรอตักบาตรเพื่อรับเสด็จพระพุทธองค์อย่างเนืองแน่น ในเวลาต่อมาเรื่องราวดังกล่าวนี้ก็ได้กลายมาเป็นประเพณีปฏิบัติที่สืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน

            นอกจากประเพณีการตักบาตรเทโวแล้ว ยังมีประเพณีสำคัญอีกหนึ่งอย่าง คือ ประเพณีเทศน์มหาชาติ ซึ่งนิยมจัดขึ้นหลังจากวันออกพรรษาเป็นเวลา 1 เดือน เพราะในช่วงนี้ถือเป็นช่วงที่น้ำเริ่มลด ข้าวปลาอาหารอุดมสมบูรณ์ ชาวบ้านจึงมีเวลาว่างที่จะพากันไปทำบุญทำทาน และเล่นสนุกสนานรื่นเริงกัน

            โดยในการเทศน์มหาชาติจะมีอยู่ทั้งหมด 13 กัณฑ์ด้วยกัน เป็นเรื่องราวของเวสสันดรชาดก ซึ่งเป็นพระชาติสุดท้ายของพระโพธิสัตว์ก่อนที่จะมาประสูติเป็นเจ้าชายสิทธัตถะ และออกผนวชจนตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

            นอกจากนี้ยังมีประเพณีทอดกฐินที่จะปฏิบัติหลังวันออกพรรษา 1 เดือนเช่นกัน และยังมีอีกหนึ่งกิจกรรมที่เป็นที่นิยมกันมากในภาคอีสาน นั่นก็คือการชมบั้งไฟพญานาค ซึ่งเกิดขึ้นเพียงปีละหนึ่งครั้งในวันออกพรรษา โดยในแต่ละปีจะมีผู้สนใจไปรอชมอย่างเนืองแน่นบริเวณริมสองฝั่งแม่น้ำโขงที่จังหวัดหนองคาย

            สำหรับในภาคกลางจะถือปฏิบัติประเพณีตักบาตรเทโว ประเพณีเทศน์มหาชาติ และประเพณีทอดกฐินเป็นประจำ ในภาคเหนือจะพบบางพื้นที่ ส่วนในภาคใต้จะมีประเพณีเฉพาะของตน ซึ่งก็คือประเพณีชักพระหรือลากพระนั่นเอง